- Imieniem Boga jest miłosierdzie
- Od redakcji
- Likwidacja gimnazjów będzie korzystna dla wszystkich
- PAPIEŻ FRANCISZEK PO SPOTKANIU Z MŁODZIEŻĄ W POLSCE
- Świadectwo młodej Syryjki z salezjańskiego ośrodka w Aleppo na ŚDM 2016
- W niebie potrzebowali zdolnego designera
- Pomnik młodego Karola Wojtyły z walizką w dłoni ma przypominać, jaki powinien być katecheta
- PRZESŁANIE młodzieży salezjańskiej z Krakowa
- Sześć słów o miłosierdziu: „Rzucił mu się na szyję”
- Zaproszenie
- Poradnik malżeński
- Elementy wychowawcze w biblijnej literaturze międzytestamentalnej cz.1
- Czy przyjęcie pielgrzyma ma znaczenie wychowawcze?
- Pierwsze spotkanie
- System księdza Bosko
- Nauczyciel viator
- Czy istnieją demoniczne zabawki?
- Równia pochyła i in vitro
Elementy wychowawcze w biblijnej literaturze międzytestamentalnej cz.1
Ks. Waldemar Chrostowski
strona: 22
„Kto wychowuje swego syna, będzie miał z niego pociechę” (Syr 30,2).
Podstawową komórką społeczną jest rodzina, w której tworzą się i kształtują fundamentalne więzi międzyludzkie. Dlatego rodzina stanowi pierwsze i niezastąpione środowisko wzrastania i wychowania młodego człowieka. W starożytnym Izraelu rodzina obejmowała nie tylko krąg rodziców i dzieci, ale cały ród, czyli potomstwo wywodzące się od wspólnego przodka, a więc także klan licznych krewnych. W tak szeroko pojętej rodzinie odbywało się wychowanie dziecka do dojrzałości, które obejmowało zarówno synów, jak i córki. W ówczesnej sytuacji historycznej wychowaniem synów zajmowali się przede wszystkim ojcowie, podczas gdy wychowanie córek stanowiło obowiązek matek. Wychowanie chłopców łączyło się z ich kształceniem, natomiast do kształcenia dziewcząt nie przywiązywano wtedy tak dużej wagi. To sprawia, że wskazania dotyczące ideału i praktyk wychowawczych mają na względzie głównie chłopców. Wychowanie, które otrzymywali, obejmowało wiele aspektów, z których trzy wysuwają się na pierwszy plan: religijny, etyczny i społeczny.
***
Trzy wymienione aspekty są wyraźnie obecne w biblijnej literaturze międzytestamentalnej, czyli spuściźnie biblijnego Izraela, która powstała w ostatnich wiekach ery przedchrześcijańskiej i weszła w skład Starego Testamentu, czyli drugiej części Biblii chrześcijańskiej. Obejmuje ona księgi należące do Biblii hebrajskiej oraz napisane bądź zachowane w języku greckim, które z czasem otrzymały w Kościele katolickim status ksiąg deuterokanonicznych. Przedmiotem niniejszej refleksji są trzy wybrane pisma zaliczane do biblijnej literatury mądrościowej: Księga Przysłów, napisana po hebrajsku, której ostateczną redakcję zakończono w III w. przed Chr., a także dwie księgi deuterokanoniczne: Mądrość Syracha, której oryginał hebrajski został w drugiej połowie II w. przed Chr. przetłumaczony i zachował się w kanonie w języku greckim, oraz Księga Mądrości, napisana po grecku i datowana na I w. przed Chr. Zawarte w nich pouczenia i wskazania dobrze odzwierciedlają fundamenty, charakter i kierunki ideałów oraz metod wychowawczych stosowanych na przełomie czasów Starego i Nowego Testamentu.
***
Model wychowania dzieci i młodzieży w biblijnym Izraelu odzwierciedla świadomość wyjątkowości jego tożsamości jako ludu Bożego wybrania. Na jej przedłużeniu znajdował się postulat ustawicznego doskonalenia duchowego i moralnego człowieka, wynikający z obowiązku wierności Bogu i Jego woli wyrażonej w przykazaniach. Tym tłumaczy się silny nacisk na określoną, religijnie ugruntowaną, antropologię oraz wagę indywidualnej odpowiedzialności każdego członka ludu Bożego wybrania, której przyznawano bezwzględne pierwszeństwo nad wszelkimi uwarunkowaniami środowiskowymi i wszystkim, co stanowi produkt otoczenia oraz warunków, w jakich człowiek żyje. To wyjaśnia i uzasadnia absolutny priorytet wiary religijnej i opartej na niej etyki w wychowywaniu dzieci i młodzieży. W długiej historii biblijnego Izraela wychowanie ma zatem charakter i ukierunkowanie religijne. Korzenie tego nastawienia sięgają samych jego początków jako narodu, zaś utrwaliło się ono już przed wygnaniem babilońskim (VI w. przed Chr.) na tyle, że pozwoliło wygnańcom przetrwać i ustrzec swoją odrębność w pogańskim otoczeniu. Po wygnaniu, to jest w okresie perskim (539-333), hellenistycznym (333-63) i wczesnorzymskim (63 r. przed Chr. – 70 r. po Chr.), wiara Izraela utrwaliła swój wybitnie monoteistyczny charakter. Wyznawaniu jedynego Boga podporządkowano również ideał mądrości i mędrca, a zatem także wzorce dochodzenia do mądrości i jej osiągania, co znalazło wyraz w biblijnym piśmiennictwie mądrościowym. Podstawowy warunek osiągnięcia mądrości stanowi bojaźń Boża, natomiast wszystko, co ją osłabia albo się jej sprzeciwia, zasługuje na potępienie i odrzucenie. Ta perspektywa jest wyraźnie obecna na początku Księgi Przysłów, zawierającej zbiory pouczeń odnośnie do właściwego sposobu życia: „Za to, że wiedzą wzgardzili i znienawidzili bojaźń Pańską, nie poszli za moimi radami, wzgardzili całym moim napomnieniem – spożyją owoce swej drogi, nasycą się swymi planami. Bo odstępstwo prostaków ich uśmierci, bezmyślność głupich ich zgubi. A kto mnie słucha – spokój osiągnie, bezpieczny, bez obawy nieszczęścia” (Prz 1,29-33). Zaraz potem następuje napomnienie, które odzwierciedla sedno wychowania rozumianego jako szukanie mądrości oparte na uznaniu i respektowaniu bojaźni Bożej: „Synu, jeżeli słowa moje przyjmiesz, zachowasz u siebie przykazania, ku mądrości nachylisz swoje ucho, a ku roztropności skłonisz swe serce. Tak, jeśli wezwiesz rozsądek, donośnie przywołasz roztropność, jeśli szukać jej zaczniesz jak srebra i pragnąć jej będziesz jak skarbów, to bojaźń Pańską zrozumiesz, osiągniesz poznanie Boga. Bo to Pan udziela mądrości, z ust Jego – wiedza i roztropność” (2,1-6).
***
Wychowanie młodego pokolenia polegało nie na dociekaniach i argumentacji, ale na wdrażaniu dzieci i młodzieży do żywego doświadczenia Boga. Łączyło się z ustawicznym podkreślaniem wyjątkowości Izraela wynikającej z zawarcia przymierza z Bogiem, które ustanawia szczególną więź między obydwoma partnerami i wystarczająco uzasadnia wynikające z niej zobowiązania moralne. Priorytet wychowania stanowiły wezwania do wierności wobec Boga i związania z Nim swego życia: „Synu mój, nie zapomnij mego pouczenia, twe serce niech strzeże przykazań, bo wiele dni i lat życia oraz pełnię szczęścia ci przyniosą. Niech miłość i wierność cię nie opuszczą, przymocuj je sobie do szyi, na tablicy serca je wypisz, a znajdziesz uznanie i łaskę w oczach Boga i ludzi” (Prz 3,1-4). Rezultat dobrego wychowania to ufne poleganie na Bogu we wszystkich, także najtrudniejszych okolicznościach życiowych, w których również wyraża się Jego życzliwa obecność i wola: „Karceniem Pana nie gardź, synu, nie odrzucaj ze wstrętem strofowań. Pan bowiem karci, kogo miłuje, jak ojciec syna, którego kocha” (3,11-12). Wzgląd na przynależność do ludu Bożego wybrania trwale rzutował na religijne rozumienie i objaśnianie przeszłości oraz wyznaczał główne zasady rozumienia i objaśniania przyszłości. Całe dzieje Izraela, we wszystkich zasadniczych wymiarach (przeszłość, teraźniejszość, przyszłość), były traktowane jako własność Boga i uprzywilejowane miejsce objawiania się Go ludowi wybrania. Przeprowadzano swoisty i nieznany nigdzie indziej znak równości: los Izraela = los Boga. Z tego wynika właściwy jedynie Izraelowi obraz historii i wymóg jej znajomości, czym tłumaczy się ponawiana w każdym pokoleniu teologiczna i moralna retrospekcja przeszłości. Żadna z nich nie rościła sobie pretensji do wyłączności, natomiast wszystkie takie kolejne syntezy składały się na mozaikę wzajemnie uzupełniających się spojrzeń i podejść, które młody człowiek powinien przyswoić i zapamiętać. Tak wyłaniała się złożona i wielopostaciowa, a zarazem zamknięta w ściśle określonych ramach wyznaczonych przez monoteizm, teologia historii. Przyszłość Izraela zależała od tego, jak rozumiał i zapamiętał on swoją przeszłość. ▪
